De unieke onderduikgeschiedenis zet Brunssum op de wereldkaart

Wist je dat de Brunssumers in de Tweede Wereldoorlog het leven van maar liefst 200 Joodse kinderen en nog eens zo’n 200 andere onderduikers hebben gered? De Brunssumse bevolking liet ze onderduiken in hun huizen, onder de neus van de Duitse bezetters. Er is er niet één verraden. Dat was pas een sterk staaltje van medemenselijkheid, solidariteit en moed van een heel dorp; óns mooie Brunssum.

Een van de kinderen die als Joodse baby uit Amsterdam hier ondergebracht werd en zo de oorlog overleefde, was Jack Aldewereld. Dankzij de stichting die naar hem vernoemd werd, blijft het verhaal van de Brunssumse onderduikers groeien. Er komen er steeds meer verhalen van hoop boven water. Verhalen waardoor ook wij tot de dag vandaag geïnspireerd kunnen raken.  Arie de Zeeuw, voorzitter van de Jack Aldewereld stichting vertelt ons graag wat meer over het werk van alle enthousiaste medewerkers. Want ze willen dit o zo belangrijke stuk Brunssumse geschiedenis bij zoveel mogelijk mensen onder de aandacht brengen en houden. 

Brunssumse Onderduik - Verhalen van hoop!

Het bestuur van de Jack Aldewereld stichting bestaat uit een vijftal mensen waarvan er drie in Brunssum wonen. Zij stellen alles in het werk om deze unieke kant van de trieste geschiedenis levend te houden als inspiratie en hoop voor nu en de toekomst. In boeken, documentaires, monumenten, evenementen en misschien in de toekomst zelfs een museum. Door de verhalen te vertellen en op te schrijven en de gebeurtenissen te reconstrueren, vast te leggen en zichtbaar en herleefbaar te maken. Hiermee gaan ze de dialoog aan en stellen iedereen de vraag: Wat zou jij hebben gedaan en wat doe je nu? Ieders keuze doet ertoe. Dat heeft de Brunssumse gemeenschap bewezen met deze onderduikhistorie. 

 

Een stukje historie:

Rond 1940, het begin van de Tweede Wereldoorlog, wonen in Brunssum 17.000 inwoners met maar liefst 20 verschillende nationaliteiten. Dat komt vooral door de gastarbeiders van de Staatsmijn Hendrik. Samen met de Rooms Katholieke kerk bepalen zij in die tijd het DNA van Brunssum.

Veruit de meeste van de 140.000 Joden in Nederland wonen dan in de Randstad. De bedoeling van de Duitsers is om alle Joden via het Drentse Westerbork te deporteren naar de vernietigingskampen in Polen en Duitsland. Een deel van de Joden moet zich melden bij de Hollandse Schouwburg in Amsterdam. De Joodse kinderen worden verzameld in een crèche tegenover die Hollandse Schouwburg. Drie Amsterdamse jongens komen in verzet en starten de NV Groep. Zij proberen zo veel mogelijk Joodse kinderen te redden. Ze weten talloze kinderen uit die crèche weg te smokkelen voordat deze gedeporteerd kunnen worden. 

Via predikant Gerard Pontier in Heerlen worden de kinderen in Zuid-Limburg opgevangen. Ze reizen met de trein alsof ze onderdeel van gewone jonge Nederlandse gezinnen zijn. Een groot deel van de kinderen vindt in Brunssum een schuilplaats bij Brunssumse gezinnen. Hieruit ontstaan vervolgens vele heldenverhalen. Bijvoorbeeld het verhaal van de badhokjes. Waar een groep van 30 kinderen op een dag in allerijl voor twee dagen verstopt wordt in de kleedruimte van het openluchtzwembad op de Brunssummerheide. Want de Brunssumse politie heeft gewaarschuwd dat de ondergedoken Joodse kinderen in Brunssum misschien verraden worden door de dominee Pontier. Die is namelijk gevangengenomen en wordt mogelijk gemarteld door de Duitsers in Scheveningen. Pontier laat echter niets los over de onderduikers.

Pssst… wist je dat je o.a. het verhaal over de kinderen in de Brunssumse badhokjes ook kunt zien in de indrukwekkende video ‘HOOP’ op jackaldewereldstichting.nl?

Brunssum schrijft geschiedenis

“Nergens anders in Europa waren er zoveel onderduikadressen als in Brunssum. Uiteindelijk wordt in Nederland 75% van alle Joden vermoord. Maar de 200 Joodse kinderen in Brunssum hebben het dankzij de bevolking, met hulp van de kerk en politie en talloze moedige vrijwilligers allemaal overleefd.” Arie de Zeeuw blijft zich daarover verwonderen. Toen hij en zijn partner Yvonne Koks zeven jaar geleden in Brunssum kwamen wonen, werden ze gegrepen door al die verhalen. “We beseffen steeds beter dat jij en ik en ieder van ons een verschil kan maken door de keuzes die je maakt. Your choice matters! Ook vandaag de dag nog. Ongeacht op welke sport van de maatschappelijke ladder je staat. Help je? Doe je mee? Wij leren van het verleden dat je altijd een keuze hebt: meedoen, wegkijken of helpen. Op welke grote of kleine manier dan ook.

Verbinding met elkaar

Niet iedereen heeft het lef van de Brunssumers van destijds of van bijvoorbeeld Zef Hendriks, die in de oorlog als gemeenteambtenaar persoonsbewijzen vervalste voor Joodse en andere onderduikers. Hij was een van de vele Brunssumers die zorgden voor verbinding binnen de gemeenschap van destijds. Zef was ook het brein achter de badhokjes-actie. Ook na de oorlog bleef hij de verbindende rol vervullen. Daarmee stond hij ook aan de basis van de huidige Parade van Brunssum: een feest van verbinding met de wereld.

Pssst… Wist je dat in het Vijverpark verschillende monumenten naar het Joodse onderduikverleden en ook een bank naar Zef Hendriks verwijzen? 

Feiten verzamelen

Arie de Zeeuw vertelt graag hoe de stichting de historie met het heden verbindt. “Daarvoor hebben we drie teams bij de stichting. Met het team van het Brunssumse Onderduikarchief willen we zoveel mogelijk feiten en onderduikadressen van destijds verzamelen, reconstrueren en de verhalen tot leven wekken. Zodat de mensen van nu kunnen leren van deze verhalen van hoop. Hiervoor werken we samen met de Anne Frank Stichting. Zij digitaliseren steeds meer archieven, waardoor wij ook steeds meer puzzelstukjes met betrekking tot de Brunssumse oorlogsgeschiedenis in elkaar kunnen leggen. In de internationale database ‘Mapping Hiding Places’ leggen we vanaf nu ook alle voormalige Brunssumse onderduikverhalen vast.”

Pssst… Wist je dat je op deze site kunt zien waar Joodse onderduikadressen waren?

Verhalen doorgeven

Met ‘verhalenvangers’ probeert de Jack Aldewereld Stichting zoveel mogelijk oorlogsverhalen van Brunssumers op te tekenen. Met het tweede team van de stichting, Brunssumse Vrijheid Educatie zoeken ze via lezingen, wandelingen, lessen en bezoeken de jeugd op. “Zo kwamen we bijvoorbeeld ook op de AFNORTH Internationale School van JFC Brunssum terecht. Hier wisten we leraren uit verschillende landen en werelddelen te interesseren voor deze verhalen. Zij geven deze verhalen nu weer door aan hun internationale studenten en dat komt enorm goed aan. Onlangs gaven wij nog een online lezing voor twee scholen in het Canadese Ottawa. Regelmatig komen ook nieuwe boekjes uit over diverse thema’s en hoofdpersonen uit het Brunssumse oorlogsverleden en onze eerste film ‘HOOP’ en diverse thema-documentaires zijn online beschikbaar via onze website.”

Werk in uitvoering: het museum

“Met het team ‘Brunssumse Onderduik. Verhalen van hoop’ willen we de hele wereld bereiken, omdat het verhaal van de Brunssumse gemeenschap die kracht heeft. Iets waar we samen ook trots op mogen zijn.” Op dit moment wordt er hard gewerkt aan een tweede film. De nu nog resterende badhokjes op de Brunssummerheide worden gerestaureerd en zullen deel gaan uitmaken van een bezinningsplek. Maar het meest spectaculaire plan van de stichting wordt nu samen met andere culturele en historische organisaties in Brunssum uitgewerkt: het idee is om het pompgebouw waar in de oorlog tijdelijk ook veel Joodse kinderen onderdak vonden, om te bouwen tot een prachtig en uniek belevingsmuseum. Hier kun je letterlijk in dialoog met het verleden en daarmee de inspiratie vinden voor het maken van keuzen in het heden. De gerestaureerde authentieke tram 610 die destijds veel onderduikers naar Brunssum heeft vervoerd, begin je straks je reis door het museum. Een geweldig project dat niet voor niets de naam ‘Saam’ heeft. Op dit moment wordt het plan gecheckt op haalbaarheid, dus wie weet wat de toekomst brengt!

Wat doe jij?

Wat Arie de Zeeuw zelf gedaan zou hebben als hij in die oorlogstijd geleefd zou hebben? “Ik zou het niet weten. Destijds dachten en bepaalden de Staatsmijnen en de kerk voor de meeste mensen. Dankzij hun invloed konden destijds alle Joodse kinderen en andere onderduikers door de Brunssumse gemeenschap overleven. Maar in de tijd van nu gaat het om de keuzes die jij nu maakt, met de kennis over ons verleden. Of het nu gaat om op te komen voor iemand die gepest wordt, om politieke keuzes of om simpelweg een helpende hand aan een ander te bieden. Wat doe jij als iemand het moeilijk heeft?”