Uniek wonen: de tuindorpen Treebeek en de Egge
Brunssum is trotse bezitter van iets heel bijzonders! Namelijk unieke mijnwerkershuizen, die samen het langste stads-en dorpsgezicht van Nederland vormen.
Deze stammen uit de tijd dat er in Brunssum gewerkt werd in de mijnen. Het beschermd gebied is grotendeels tot stand gekomen in de jaren 1910-1930. Deze zogenaamde koloniën waren bedoeld voor personeel van de staatsmijnen Hendrik en Emma. In opdracht van de Staatsmijnen en de woningbouwverenigingen Ons Limburg en Thuis Best werden de wijken opgezet volgens de tuindorpfilosofie, waarvoor architecten als Willem Leliman en Jan Stuyt tekenden. Hier likken huidige architecten hun vingers bij af, omdat deze architectuur zeldzaam is en vaak op minder grote schaal.
Inmiddels is dit gebied tot beschermd stads-en dorpsgezicht bestempeld, het is zelfs sinds 2009 benoemd tot grootste aaneengesloten beschermd gezicht van Nederland! Het beschermd gezicht Mijnkolonieën Brunssum omvat vijf historische mijnwerkerswijken plus enkele losse woninggroepen voor mijnpersoneel. Daarnaast maken ook drie parken deel uit van het beschermd gezicht. Laten we een kijkje nemen in enkele van deze wijken!
Een kijkje in Kolonie Treebeek-Haansberg
De kolonie Treebeek-Haansberg wordt ‘de moeder der koloniën’ genoemd, of ook wel de enige ‘tuinstad’ of ‘de grootste arbeiderswijk’ van Nederland. Niet voor niets dus, dat deze wijk als decor heeft gediend voor de kinderserie ‘Tien torens diep’, gebaseerd op het gelijknamige boek van Jaques Vriens.
Treebeek-Haansberg is qua opzet de grootste kolonie van de mijnstreek en wijkt op een aantal punten af van andere woninggroepen. Het onderscheidt zich van de andere koloniën in Brunssum door de ruime opzet, open karakter en groenvoorzieningen. Deze stedenbouwkundige kwaliteiten zijn onder meer terug te voeren op het feit dat in Treebeek-Haansberg - in tegenstelling tot de overige koloniën in Brunssum - zowel voor arbeiders als voor hoger personeel werd gebouwd. Van de 680 woningen in de oorspronkelijke opzet is ongeveer een derde gesloopt of vervangen door nieuwbouw.
Niettemin is de monumentale en traditionele stedenbouwkundige opzet nog zeer goed herkenbaar. Dat komt onder meer tot uitdrukking in de langgerekte vorm (van de poort van de mijn Emma langs het mijnspoor tot de poort van de mijn Hendrik), maar ook in de ruime, open structuur. Typerend voor deze structuur zijn de voor- en achtertuinen en plantsoenen, de pleintjes, de terrasvormige aanleg op de Haansberg, de hiërarchische opzet van de woonblokjes voor het hoger en lager personeel.
Pssst... op zoek naar meer inspiratie? Kijk binnen in het karakteristieke huis van Mandy!
Jan Stuyt
Een andere bijzondere wijk is de Egge. Tussen 1918 en 1920 werd een groep van 240 woningen in De Egge gerealiseerd, naar een ontwerp van Jan Stuyt.
De kolonie is gelegen op een terrein halverwege de koloniën Schuttersveld en Rozengaard. Deze werd vrij compact opgezet, in een relatief hoge bouwdichtheid, binnen een duidelijk begrensde rechthoek rond een ruim, centraal gelegen plein. De binnenterreinen werden afgesloten door lage muurtjes met ronde poortjes. Daarnaast heeft het een heldere structuur en de situering van de voorzijde van de randbebouwing was naar het landschap gericht.
Tot in de jaren vijftig vormde De Egge een geïsoleerde buurt, die losstond van de overige bebouwing. In de jaren vijftig wilde de woningbouwvereniging alle huizen afbreken en vervangen door nieuwbouw, maar de overheid keurde de plannen af. Waarschijnlijk werd er daarom van 1973-1975 een grootschalige renovatie uitgevoerd. Hierbij werden enkele woningen gesloopt of vervangen en werd het oorspronkelijke centrale plein zorgvuldig heringericht. Van de 240 oorspronkelijke woningen zijn er uiteindelijk 217 intact gebleven.
Tussen 1997 en 2000 werd er opnieuw grootscheepse renovatie van de wijk uitgevoerd. Het karakter van de wijk, die net als Rozengaard vrij compact en stedelijk is gebouwd, bleef hierbij bewaard. Typerend voor de kolonie zijn de ronde poortjes naar de achterterreinen. Deze ronde poortvorm komt ook in andere aspecten van de wijk steeds terug. Deze renovatie van De Egge kreeg zelfs een een landelijke prijs!
Geïnspireerd geraakt door de bijzondere bouwstijl deze wijken? Stap dan op de fiets en volg deze Mijnroute, opgesteld ter ere van het Jaar van de Mijnstreek. Deze voert je langs het langste stads-en dorpsgezicht van Nederland, in Brunssum!
Foto's door: Arjen Schmitz