IVN Heemtuin “in de Struiken”: een sprookjesachtige natuurbeleving in Brunssum

Op een frisse herfstdag, terwijl een lichte nevel de bladeren bedekt, wandel ik door de Heemtuin "in de Struiken" in Brunssum. Het is prachtig om te zien hoe de herfstkleuren de tuin betoveren. Ton Laeven, de voorzitter van deze bijzondere plek, leidt me door het terrein van maar liefst vier hectare. Ondertussen vertelt hij over zijn diepgewortelde band met de natuur. Henri Ummels, actief als “verbinder in Brunssum”, vergezelt ons en vult de verhalen aan met leuke anekdotes.

Een nieuw begin na de mijnen

Toen de mijnen sloten, stonden veel oud-mijnwerkers voor een grote verandering. Toch lieten ze zich niet uit het veld slaan en vonden zij een nieuwe uitlaatklep in de Heemtuin. Onder de vlag van IVN, het Instituut voor Natuurbeschermingseducatie, begonnen ze zo’n 65 jaar geleden aan dit tuinproject. "Veel mijnwerkers hielden er een moestuintje op na en waren vaak duivenmelkers," vertelt Ton. "Ze zaten diep onder de grond, maar hun hobby’s reikten tot hoog in de lucht. In deze tuin, ingeklemd tussen de voetbalvelden en de Internationale Afcent School vonden ze nieuwe betekenis."

Een levendig museum van de natuur

In de Heemtuin wordt gewerkt met wat de natuur geeft. Terwijl we wandelen, wijst Ton op de vlechtwerken van wilgentakken. “Deze zijn gemaakt van takken die salicylzuur bevatten, een natuurlijk bestanddeel van aspirine. Vroeger knabbelden mensen erop, want ze stonden vaak urenlang in het water en liepen kans ziek te worden," legt hij uit. We komen bij het bijenhotel, een ingenieuze constructie voor solitaire bijensoorten. “Er zijn 350 soorten solitaire bijen in Nederland en hier geeft men ze een thuis,” voegt Henri toe.
Het enthousiasme van de vrijwilligers straalt uit alles wat hier gebeurt. Ze vertellen je graag over de wonderlijke details van de natuur. Bijvoorbeeld hoe klimop in de oorlog als zeep werd gebruikt of dat glashelder water niet per se betekent dat het schoon is. De verhalen maken de tuin tot een levendig museum van onze inheemse natuur, vol met herinneringen en ontdekkingen.

Pssst... wist je dat er in de Heemtuin ook Happy Stones verstopt liggen? Dus waar wacht je nog op? Ga op ontdekking!

Verbinding met het Mijnverleden

De tuin herinnert ook aan de geschiedenis van Brunssum. Bij de ingang staan mijnattributen, oude stempels en afbouwhamers die door mijnwerkers werden gebruikt. Henri wijst op een standbeeld: “Barbara, de beschermheilige van de mijnwerkers, heeft hier haar plekje gekregen. Het is een eerbetoon aan de mensen die diep onder de grond werkten," vertelt hij. 

De verhalen over het mijnwerkersverleden zijn verweven met de grond waarop we staan. “Wist je dat het land hier doordrenkt is met bronnen?” zegt Ton. “Brunssum betekent ‘veel bronnen’ en dat is precies wat de tuin voedt.” Ook de waterput in de tuin wordt vanuit deze bronnen gevoed. En het oude vakwerkhuisje midden in de Heemtuin behoort tot de oudste huizen van Brunssum. Dit stond ooit aan de Grachtstraat in Brunssum.

Leren van en met de natuur

De Heemtuin is niet alleen een plek om te bewonderen, maar ook om te leren. Er worden regelmatig imkerworkshops gehouden, waar je kunt zien hoe honing wordt geslingerd en kaarsen worden gerold van bijenwas. "Honing is een waardevol geschenk," vertelt Ton. “Laat het nooit warmer worden dan 40 graden, anders verliezen de waardevolle bestanddelen hun kracht. Dat wisten de oude Romeinen al. Zij gebruikten honing om hun gerechten te zoeten, riet- en bietsuiker kende men destijds nog niet.” De educatieve waarde van de tuin is groot. Ton en Henri dromen ervan om meer schoolklassen en jeugdgroepen te ontvangen, zodat de nieuwe generaties de schoonheid van de natuur kunnen leren kennen. "Kinderen moeten naar buiten," benadrukt Henri. "Je moet de interesse in de natuur aanwakkeren en koesteren, want dat is de basis van onze toekomst.”

Respect voor de biodiversiteit

In de Heemtuin draait alles om balans. Van de composthopen, waar de aarde rijk en geurloos blijft, tot de bamboestruiken en de pioniersplanten zoals bramen en brandnetels. "We laten het dode hout liggen voor insecten en paddenstoelen," zegt Ton. "Dat is hoe de natuur werkt: niets gaat verloren." Het onderhoud van de tuin is een taak die met liefde en zorg wordt uitgevoerd door de vrijwilligers. En hoewel sommigen een opgeruimde tuin verwachten, vertelt Ton dat een niet al te opgeruimde tuin juist biodiversiteit bevordert.
Hier geen invasieve soorten die de inheemse flora verdringen, maar wel veldjes en vijvers waar het wemelt van de amfibieën zoals salamanders en kikkers. “De natuur is in een constant gevecht om overleving,” legt Ton uit. “Als je het volledig z’n gang laat gaan, blijft er weinig diversiteit over. De sterkste soorten gaan dan overheersen.” Toch is het een levendige, bijna magische plek, waar de natuur grotendeels haar eigen weg kan zoeken.

Met dank aan de vrijwilligers

De Heemtuin draait op de onmisbare inzet van een groep enthousiaste vrijwilligers, elk met hun eigen talenten en verhalen. “We hebben zo’n tien vrijwilligers,” zegt Ton. “Het werk varieert van tuinonderhoud tot het bouwen van vogelhuisjes en voederkastjes voor eekhoorns. Je hoeft geen groene vingers te hebben om bij te dragen.” Henri benadrukt hoe belangrijk het is om nieuwe vrijwilligers aan te trekken: “We zoeken altijd naar mensen die iets willen betekenen, of dat nu als tuinman of -vrouw is, klussenman of -vrouw, of gewoon iemand die helpt bij het organiseren van evenementen.” 

Met activiteiten zoals de IVN-slootjesdag, de Tulpenhof en de Honingdagen trekt de tuin jaarlijks bezoekers aan die zich laten verrassen door de unieke flora en fauna. De Heemtuin biedt een warme en gastvrije gemeenschap waarin iedereen welkom is om mee te doen.

Kom en ontdek het zelf!

Bij de Heemtuin kun je niet alleen genieten van de schoonheid van de natuur, maar ook al doende leren, nieuwe paden verkennen, een potje honing of een zelfgemaakt vogelhuisje kopen. De tuin is er voor iedereen, van natuurliefhebbers tot hobbyisten. Want, zoals Ton en Henri het zeggen: “Hier mag jong en oud ontdekken hoe prachtig én essentieel onze natuur is. Kom langs en laat je verrassen door de verborgen wereld van de Heemtuin. Een uniek en onverwacht stukje Brunssum.”

Toegang

De tuin is gratis toegankelijk.

Openingstijden: van 09:00 tot 13:00 uur*
- Dinsdag en donderdag het gehele jaar*
- Maandag in de zomermaanden*
- 1e en 3e zondag van de maand tijdens de zomertijd*

*Openingstijden kunnen afwijken

De IVN Heemtuin is bereikbaar via de hoofdingang aan de Nicolaes Maesstraat, een ingang bij de sportvelden en naar de heide. Het hoofdgebouw (met infocentrum, schuilmogelijkheid, terras en wc) is dan ook toegankelijk. 

Pssst... wist je dat de Heemtuin aan de Brunssummerheide grenst en daarmee dus ook toegankelijk is vanuit de Brunssummerheide? Dus hup! Zet die wandelpas maar in.

Kinderen uitsluitend onder begeleiding. Honden aangelijnd. 

Buiten deze openingstijden is de tuin voor de wilde beestjes, zoals muizen, wezels, hermelijnen, padden, vossen, reeën (af en toe), kikkers en padden, hagedissen en vogels.

Bekijk deze website en Facebook voor meer informatie. Volg IVN Natuureducatie voor de leukste weetjes!